Τι είναι η Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση;
Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας παρατηρείται ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση (ΕΑΕ) των ατόμων με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (ΕΕΑ). Ήδη στη Μεγάλη Βρετανία από το 1978 με το γνωστό Warnock Report υπογραμμιζόταν έντονα η ανάγκη ενός σχολείου σχεδιασμένου και μελετημένου με τέτοιο τρόπο ώστε να απευθύνεται στη συνεκπαίδευση ατόμων με και δίχως ΕΕΑ, το λεγόμενο ενιαίο σχολείο. Έπειτα από αυτό, ακολούθησαν και άλλα σχετικά έγγραφα (Education Act, 1981, Green Paper, 1997) όπου διαπραγματεύονταν τους καταλληλότερους δυνατούς τρόπους με σκοπό την αποτελεσματική σχολική ενσωμάτωση των μαθητών με ΕΕΑ στα σχολεία γενικής εκπαίδευσης. Έπειτα από τη Συνδιάσκεψη της Σαλαμάνκα (1994), η UNESCO υιοθέτησε και καθιέρωσε πλέον την ύπαρξη «ενός σχολείου για όλους» (inclusive education), από όπου φάνηκε να επηρεάστηκε και η δομή της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης στη χώρα μας. Σαν όρος η ειδική αγωγή περιλαμβάνει όλες εκείνες τις εκπαιδευτικές υπηρεσίες που παρέχονται στους μαθητές με αναπηρίες και διαπιστωμένες ΕΕΑ με τέτοιο τρόπο ώστε να απευθύνονται στις ατομικές διαφορές και εκπαιδευτικές ανάγκες τους. Ιδανικά, η ΕΑΕ εμπεριέχει τον ατομικό σχεδιασμό και τη συστηματική επιμέλεια των διδακτικών μεθόδων προσαρμοσμένα πάντα στις εκάστοτε ανάγκες του μαθητή. Ακόμη, αφορά τόσο τον εξοπλισμό, τα κατάλληλα μέσα, την προσβασιμότητα στο όποιο περιβάλλον καθώς και όλους τους τρόπους παρέμβασης σχεδιασμένους για να προσφέρουν τα μέγιστα αποτελέσματα. Απώτερος σκοπός της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης είναι να κατακτήσουν τα άτομα με ΕΕΑ ένα επίπεδο αυτονομίας και επιτυχίας στο σχολείο και την ευρύτερη κοινωνία όσο υψηλότερο γίνεται απ’ ότι βέβαια θα αποκτούσαν από μία τάξη «τυπικής» εκπαίδευσης.
Τι επιτάσσει το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα;
Το πιο πρόσφατο ψήφισμα της Ελληνικής Βουλής που αφορά τον τομέα της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης είναι ο νόμος 3699/2008 και απευθύνεται σε πλήθος σχετικών ζητημάτων. Όπως ορίζει ο νόμος, η ΕΑΕ είναι υποχρεωτική και αναπόσπαστο κομμάτι της ενιαίας, δημόσιας και δωρεάν παιδείας του τόπου μας γι’ αυτό και πρέπει να παρέχεται σε όλες τις Προσχολικές, Πρωτοβάθμιες και Δευτεροβάθμιες μονάδες εκπαίδευσης. Ανάμεσα στις υπηρεσίες της ΕΑΕ που οφείλει το κράτος να παρέχει, συγκαταλέγεται «η διαφοροδιάγνωση, η διάγνωση, η αξιολόγηση και αποτύπωση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, η συστηματική παιδαγωγική παρέμβαση με εξειδικευμένα και κατάλληλα προσαρμοσμένα εκπαιδευτικά εργαλεία και προγράμματα, τα οποία υλοποιούνται από τα κατά τόπους Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών (ΚΕΔΔΥ-παλιότερα γνωστά ως ΚΔΑΥ) και από τις δημόσιες ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες». Αυτό λοιπόν που ορίζει ο νόμος είναι ότι τα αρμόδια για κάθε περιοχή ΚΕΔΔΥ και όλες οι δημόσιες ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες είναι υπεύθυνα για τη διάγνωση και την αξιολόγηση των ΕΕΑ, τη συστηματική παρέμβαση στις Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΣΜΕΑΕ) και την εκτέλεση εξατομικευμένων εκπαιδευτικών και ψυχοπαιδαγωγικών προγραμμάτων παρέμβασης στο σχολείο.
Ποιοι μαθητές παρουσιάζουν ΕΕΑ;
Σύμφωνα πάντα με τον ίδιο νόμο, μαθητές με ΕΕΑ θεωρούνται όσοι παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες μάθησης και προσαρμογής στο σχολείο οι οποίες μετά από διάγνωση φαίνεται να απορρέουν είτε από αισθητηριακά, νοητικά, γνωστικά και αναπτυξιακά προβλήματα είτε από ψυχικές και νευροψυχικές διαταραχές. Πιο συγκεκριμένα, ανάμεσα στους μαθητές με ΕΕΑ ορίζονται εκείνοι που παρουσιάζουν
• νοητική αναπηρία, αισθητηριακές αναπηρίες όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες με χαμηλή όραση), αισθητηριακές αναπηρίες ακοής (κωφοί, βαρήκοοι), κινητικές αναπηρίες, χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα, διαταραχές ομιλίας−λόγου, ειδικές μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, δυσορθογραφία, σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού), ψυχικές διαταραχές και πολλαπλές αναπηρίες. Βέβαια, μαθητές με χαμηλή σχολική επίδοση που δε σχετίζεται με ενδογενείς παράγοντες αλλά εξωγενείς (π.χ. γλωσσικές ιδιαιτερότητες, πολιτισμικές διαφορές) δε συγκαταλέγονται στα πλαίσια της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης.
• σύνθετες γνωστικές, συναισθηματικές και κοινωνικές δυσκολίες, παραβατική συμπεριφορά λόγω κακοποίησης, γονεϊκής παραμέλησης και εγκατάλειψης ή λόγω ενδοοικογενειακής βίας και μόνο.
• μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα ανεπτυγμένα σε υπερβολικά υψηλότερο βαθμό από τις προσδοκώμενες για την ηλικία τους επιδόσεις.
Που φοιτούν οι μαθητές με ΕΕΑ;
Αν και εφόσον οι μαθησιακές δυσκολίες είναι ήπιες, ο μαθητής παρακολουθεί στην τάξη του γενικού σχολείου όπου ο εκπαιδευτικός συνεργάζεται με το ΚΕΔΔΥ ή το σχολικό σύμβουλο. Αν οι δυσκολίες είναι πιο έντονες, κατόπιν αιτήσεως στη διεύθυνση του σχολείου δύναται μέσα στο πλαίσιο της σχολικής τάξης να υπάρχει παράλληλη στήριξη από εκπαιδευτικούς ΕΑΕ σε προγραμματισμένη βάση. Επίσης, μαθητές με ΕΕΑ μπορούν να φοιτούν στα Τμήματα Ένταξης (ΤΕ) είτε με εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης σχεδιασμένο από το ΚΕΔΔΥ που δε θα υπερβαίνει τις 15 διδακτικές ώρες εβδομαδιαίως είτε με εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης ή εξειδικευμένο ομαδικό διευρυμένου ωραρίου για μαθητές με σοβαρότερες ΕΕΑ. Βέβαια, η δημιουργία ΤΕ σ’ ένα σχολείο προϋποθέτει τη συγκέντρωση τουλάχιστον τριών μαθητών με ΕΕΑ χωρίς αυτό να σημαίνει πως ένας μαθητής δίχως γνωμάτευση δεν μπορεί να ενταχθεί σε αυτό αν κρίνεται απαραίτητο από το σχολικό σύμβουλο ΕΑΕ. Για όσους μαθητές δεν μπορούν να αυτοεξυπηρετηθούν στηρίζονται από Ειδικό Βοηθητικό Προσωπικό τόσο στο γενικό σχολείο, το ΤΕ και η τη ΣΜΕΑΕ. Τέλος, για εκείνους που αδυνατούν να παρακολουθήσουν στο γενικό σχολείο λόγω των ιδιαίτερων αναγκών τους, η εκπαίδευσή τους πραγματοποιείται σε αυτοτελείς ΣΜΕΑΕ, κέντρα αποκατάστασης, ιδρύματα αγωγής ή Μονάδες Ψυχικής Υγείας ή στο σπίτι όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο από τις αρμόδιες υπηρεσίες.