Ειδική Διαπαιδαγώγηση
Τι είναι «δυσλεξία»; Όταν λέμε «μαθησιακές δυσκολίες» εννοούμε τη «δυσλεξία»;
Η «δυσλεξία» είναι ένας από τους τύπους των Ειδικών Μαθησιακών Διαταραχών και αφορά τη δυσκολία ενός ατόμου στην αναγνωστική ικανότητα. Συχνά δημιουργείται σύγχυση αναφορικά με τους όρους «μαθησιακές δυσκολίες» και «δυσλεξία». Στην πρώτη περίπτωση αναφερόμαστε σε γενικευμένες δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένα παιδί στο σχολείο παρουσιάζοντας μία ομοιογενή εικόνα χαμηλής επίδοσης σε όλους τους τομείς η οποία δεν οφείλεται σε εγγενείς παράγοντες και δεν εμπίπτει στα πλαίσια της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΕΑΕ). Αντίθετα, στη δεύτερη περίπτωση συγκαταλέγονται οι μαθησιακές διαταραχές που εμπίπτουν στα πλαίσια της (ΕΑΕ) και εκδηλώνονται ως ειδικές δυσκολίες στην κατάκτηση συγκεκριμένων σχολικών δεξιοτήτων εμφανίζοντας ανομοιογενή εικόνα στην ανάπτυξη συγκεκριμένων ικανοτήτων. Σε καμία περίπτωση δε συνδέονται με χαμηλό νοητικό δυναμικό και δεν οφείλουν την ύπαρξή τους σε άλλους παράγοντες (π.χ. περιβαλλοντικούς, ψυχολογικούς, πολιτισμικούς κ.α.).
Ποιες δυσκολίες παρουσιάζουν τα παιδιά με Ειδικές Μαθησιακές Διαταραχές (ΕΜΔ);
Σύμφωνα με την κατάταξη DSM-IV της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Ένωσης, υποδεικνύονται τρεις τύποι ΕΜΔ που καθένας αναφέρεται σε συγκεκριμένες δυσκολίες:
- Η Διαταραχή της Ανάγνωσης (ΔΑ) ή γνωστή ως δυσλεξία που σχετίζεται με τη μειωμένη επίδοση του παιδιού στην ακρίβεια και την ταχύτητα της αποκωδικοποίησης του γραπτού λόγου (δηλ. της ανάγνωσης) αλλά και την κατανόηση αυτού. Πιο συγκεκριμένα παρατηρούνται: αντικαταστάσεις, αντιμεταθέσεις, προσθήκες, παραλείψεις φθόγγων, συλλαβών ή ακόμα και λέξεων, αργός ρυθμός ανάγνωσης, έντονος συλλαβισμός ή/ και ανεπαρκής κατανόηση του κειμένου.
- Η Διαταραχή των Μαθηματικών (ΔΜ) ή γνωστή ως Δυσαριθμησία η οποία χαρακτηρίζεται από τη μειωμένη ικανότητα του παιδιού να αντιλαμβάνεται και να χειρίζεται μαθηματικές πράξεις και υπολογισμούς, την κατανόηση και το χειρισμό μαθηματικών όρων, εννοιών ή και συμβόλων. Ακόμη παρουσιάζονται συχνά δυσκολίες στη σωστή στοίχιση και τοποθέτηση των αριθμών και των συμβόλων, στην αποστήθιση του πολλαπλασιασμού ή στην επίλυση προβλημάτων.
- Η Διαταραχή της Γραπτής Έκφρασης (ΔΓΕ) ή γνωστή ως Δυσορθογραφία ή Δυσγραφία όπου παρατηρούνται δυσκολίες του παιδιού στο να χειρίζεται ένα γραπτό κείμενο: πληθώρα ορθογραφικών, γραμματικών ή και συντακτικών λαθών, αντικαταστάσεις, αντιμεταθέσεις, προσθήκες ή παραλείψεις γραμμάτων-συλλαβών-λέξεων, κακογραφία, παρατονισμό, κατάργηση διαστημάτων μεταξύ των λέξεων, λανθασμένη δομή και οργάνωση ενός κειμένου, αδυναμία ανάπτυξης μιας έκθεσης κ.α.
Συχνά παρατηρείται συνύπαρξη των τύπων ΕΜΔ. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να εμφανίζει ΔΑ και ταυτόχρονα ΔΓΕ ή ΔΜ και αντιστρόφως. Εκτός από τις προαναφερθείσες διαταραχές δύναται να συνυπάρχουν κι άλλης φύσεως διαταραχές όπως η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα, Συναισθηματικές Διαταραχές, Διαταραχή της Διαγωγής ή Εναντιωτική Προκλητική Διαταραχή κ.α.
Πώς και πότε γίνεται η διάγνωση των ΕΜΔ;
Προκειμένου να διαγνωστούν οι ΕΜΔ εξετάζεται το κατά πόσο οι επιδόσεις του παιδιού στους ανάλογους τομείς (γραφή, ανάγνωση ή μαθηματικά) είναι χαμηλότερες από την αναμενόμενη τιμή σε σχέση με τη χρονολογική του ηλικία, το νοητικό του δυναμικό και τη μέχρι τώρα εκπαίδευσή του. Επίσης πρέπει να υπογραμμισθεί ότι καμία επίσημη διάγνωση των ΕΜΔ δεν μπορεί να γίνει πριν από το πέρας της β’ δημοτικού εφόσον τότε ολοκληρώνονται οι μηχανισμοί ανάγνωσης και γραφής. Ωστόσο, μία πρώιμη αξιολόγηση (από το νηπιαγωγείο κιόλας ή την Α’ Δημοτικού) είναι καλό να γίνεται, κυρίως όταν υπάρχουν σημάδια ανησυχίας για μια πιο έγκαιρη αντιμετώπιση.
Πότε ένα παιδί χρειάζεται να ξεκινήσει πρόγραμμα μαθησιακής υποστήριξης;
Συνήθως οι εκπαιδευτικοί είναι εκείνοι που αφυπνίζουν τους γονείς όταν υποψιάζονται πως κάποιο παιδί εκδηλώνει ιδιαίτερες δυσκολίες όσον αφορά τα μαθήματα. Άλλοτε πάλι και οι ίδιοι οι γονείς βλέπουν το παιδί τους να δυσκολεύεται παραπάνω από το αναμενόμενο και αναρωτιούνται για το τι συμβαίνει. Χωρίς κανένα πανικό, αρχικά συζητήστε το με τον εκπαιδευτικό του παιδιού. Στη συνέχεια, μπορείτε να απευθυνθείτε σε κάποιο δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα για να διερευνήσετε το ζήτημα. Όσο γρηγορότερα κινηθείτε τόσο το καλύτερο για το ίδιο το παιδί. Από την άλλη καλό θα ήταν να μη συγκρίνετε περιπτώσεις άλλων παιδιών με εκείνη του δικού σας γιατί καθένα παρουσιάζει και ατομικά χαρακτηριστικά πέρα από τα προαναφερθέντα συμπτώματα. Όταν αντιλαμβάνεστε δε, πως οι δυσκολίες εμμένουν ή και μεγεθύνονται χρειάζεται να ζητήσετε άμεσα τη συμβολή ενός ειδικού.
Ποια είναι η διαδικασία για να ξεκινήσει ένα παιδί μαθησιακό πρόγραμμα παρέμβασης;
Αρχικά χρειάζεται να πραγματοποιηθεί μία πρώτη συνάντηση με τους γονείς του παιδιού, να συζητήσουν με τον ειδικό τι τους προβληματίζει και να δώσουν σχετικές πληροφορίες που θα ζητηθούν. Στη συνέχεια γίνεται αξιολόγηση στους τομείς όπου κρίνεται απαραίτητο και αφού αναλυθούν όλα τα στοιχεία που εντοπίστηκαν, προγραμματίζεται μια τελική συνάντηση για την αναλυτική ενημέρωση των αποτελεσμάτων, την περεταίρω καθοδήγησή τους και φυσικά τη συζήτηση όλων των αποριών που μπορεί να προκύψουν.
Γιατί χρειάζεται έγκαιρη παρέμβαση;
Όσο το παιδί προχωρά από τάξη σε τάξη, ο όγκος και η δυσκολία της ύλης αυξάνονται άρα και οι αδυναμίες του παιδιού γίνονται εντονότερες και πιο δύσκολα αποκαθίστανται εφόσον οι ήδη υπάρχουσες μαθησιακές ελλείψεις επηρεάζουν αρνητικά στην κατάκτηση των νέων γνώσεων. Επιπλέον, όσο μεγαλύτερη η ένταση και η φύση των δυσκολιών του παιδιού σε σχέση με το σύνολο, τόσο πιο άμεσα γίνεται μέσα του αντιληπτή η διαφορετικότητά του. Κι αυτό, τις περισσότερες φορές γεμίζει το παιδί με άγχος και ντροπή, του καλλιεργεί συναισθήματα κατωτερότητας, επηρεάζει αρνητικά την αυτοεικόνα και την αυτοπεποίθησή του, τις σχέσεις του με τους ομηλίκους, ακόμα και τη συμπεριφορά του.